205) “ALAŞ ORDA” TÜRK DEVLETİ

Yayin Tarihi 1 Mayıs, 2008 
Kategori TÜRK DÜNYASI

ALAŞ ORDA TÜRK DEVLETİ

image001.gif

ALAŞ ORDA DEVLETİ’NİN BAYRAĞI

Açlık ve politik sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükümetine karşı Orta Asya’da ayaklanma başladı. 1917′de Çarlık Rusya’da ihtilal olması sebebiyle Orta Asya’da bağımsız dönem yaşandı. 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri bir araya gelerek bağımsız “Alaş Orda Devleti”ni kurdular. Hükümet Başkanı, Alihan Bökeyhanüli, başkenti Semey olan bu devlet üç yıl yaşayabildi. 1920′den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi başladı.

Alaş Orda 1905 yılında Alaş Harekatı ile ortaya çıkmış ve 1912 yılında kurulan siyasi Alaş Partisi ile güçlenmiştir. Bu parti siyasi faaliyetlerini 1928 yılında bırakmış olsa da resmen 1937 yılına kadar var olmuştur. Alaş Orda en sonunda Türkistan Komünist Partisi nin milliyetçi siyasetçilerinden oluşan bir grup olarak kalmış ve sonra ortadan kaybolmuştur.

1980‘li yılların sonunda, etki alanı Kazakistan ve Kırgızistan olan ve aynı adı kullanan yeni bir milliyetçi parti kurulmuştur.

İsimin anlamı

Kazakistan‘ın resmi açıklamasına göre Alaş adı Kazakların efsanevi atası Alaş Han dan alınmıştır. Alaş Han, Orda Han’ın diğer bir ismidir.

1905 ila 1919 yılları arasında

1905 yılında Mustafa Çokayev adlı bir Özbek tarafından organize edilip hepimiz Alaş’ın oğullarıyız başlığı altında Taşkentde yapılan Türkistan müslümanları kongresi n’de, soylu ailelerden gelen kazak ve kırgız önderler Alaş adı altında birleşmiştir. Bu harekata kazak ve kırgız entellektüeller de katılmıştır.

Bu yeni ortaya çıkan gücün başlı hedefleri şunlardı:

Alaş harekatı yine Çakoyev tarafından kurulmuş olan Türkistan Müslümanları Komitesi ile sıkı bir işbirliği içindeydi. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğun‘da kurulmuş olan Jön Türkler harekatı ve İtil-Kama bölgesinde Mir Sultan Galiyev tarafından kurulmuş olan Türk-Tatar Komitesi ile işbirliği yapmaktaydılar.

1912 yılında Alaş harekatından Alaş Partisi doğmuştu. Bu partiye Çokayev‘in yanında Abdulgaffar Imanov ve Amangeldi Imanov adlı kırgız kardeşler ve bir kazak töresi olan (kazaklarda bir hükümdar unvanı) Alihan Bukeyhanov‘da katılmıştı. Bukeyhanov partinin en sözü geçen kişiliğiydi ve partinin temel unsurları da Bukeyhanov tarafından belirlenmişti. Çünkü Bukeyhanov rus parlamentosunun üyesiydi, ve parlamentonun içinde ortaya çıkan Çançılar adlı fraksiyona mensubdu. Çançılar siyasi açıdan Rusların Sosyal-devrimci grubuna yakındı.

image002.jpg

Ahmet Baytûrsinûli, Alihan Bökeyhanüli, Mirğakip Dulatüli

 

Alaş partisi bu dönemde gayet Türkçüydü ve Rus İmparatorluğunun içinde yaşayan Türk halklarını birleşerek Büyük Turan’ı kurmaya çağırmaktaydı. Bir Töre olarak Bukeyhanov kendini doğrudan Cengiz Han‘ın mirasçısı olarak görmekteydi. Imanov kardeşleri ise Koşa olarak kendilerini Hz. Muhammed peygamberin mirasçıları olarak görmekteydiler.

Alaş partisinin asıl önem kazanması Rus İmparatorluğunun 1917 yılında çökmesi ile başlamıştı. Artık yeni kurulan bir Rusya‘nın içinde özerk bir Kazak-Kırgız milli devleti için çaba gösterilmekteydiler. Bu devletin Rusya’nın o dönemde Kırgız olarak tanımlanan tüm topluluklarını içine alması ve Alaş Orda adını taşıması isteniyordu. Mustafa Çokayev bu devletin ilk lideri olarak seçilmişti.

Aynı zamanda Alaş Orda Türkistan’da gerçekleşen ayaklanmalara da destek oluyordu. 1917 yılının ilkbaharında Bişkek‘de liderleri Imanov kardeşler olan Alaş-Başan Hereketi (Alaş baş harekatı) kuruldu. Harekatın bu kırgız kanadının merkezi beklenilmesi gerektiği gibi Bişkek değil Hokant oldu.

1917 yılı henüz geçmeden Alaş Orda Orenburg‘da, Rusya’nın içinde bir özerk kazak ülkesinin kurulmasını savunan Kırgızların Müslüman Kongresini gerçekleştirdi. Ayrıca özerkliğe kavuşmak için Rusya’nın bütün Türk halkları ile iş birliği yapılması gerektiği vurgulanmaktaydı. Ancak Alaş Orda bu döneminde henüz, tüm Türk halklarının birleştiği bir gücün içinde Kırgızların önder rolünde olması gerektiği fikrindeydi.

Alaş Orda Bolşeviklerin başa geçmesine karşı çıkması, ve Rusya’nın demokratik biçimde yönetilmesi gerektiğini savunması ile yeni Sovyet Rejimi ile arası açılmıştı.

Rusya’nın iç savaşları sırasında Alaş Orda kazakların yaşadığı bölgeleri Bolşeviklere karşı savunmak için kendince ayrı bir ordu kurmuştu. Ancak büyük birleşik bir bölgeyi tutmayı başaramadılar ve bölge ikiye bölündü. Bu bölümlerin arasında iletişim sorunları olduğundan dolayı iki ayrı yönetim oluştu. Batı bölümün lideri Bukeyhanov, doğu bölümün liderleri Imanov kardeşleri oldu.

Mustafa Çokayev bu durumu düzeltmek için Imanov kardeşlerin rızası ile, Kazakistan ve Kırgızistan’ı içine alan yeni bir devlet ilan etti. Ancak bu devletin aslında hiçbir anlamı yoktu, çünkü komünist Rus rejimi sadece Bukeyhanov’u Alaş Orda lideri olarak tanımaktaydı.

Bolşeviklere karşı güç kazanmak için Alaş Orda Kazaklar‘la işbirliği yapmaya başladı. Ancak 1919 yılında Alaş Orda’nın orduları Kızıl Ordu tarafından mağlup edildi ve liderlerinin çoğu öldürüldü.

1919 ile 1937 yılları arasında

Alaş Orda’nın 1919 yılında Kızıl Ordu tarafından mağlup edilmesi ile pek bir anlamı kalmamıştı.

Alaş Orda’nın az sayıda kalmış Türkçü kanadını oluşturan üyeleri Türkistan’ın güneyine gidip Basmacı devrimcilerine katılmışlardı. Partinin reformcu kanadı Türkistan Komünist Partisine katıldı. Alaş Orda Partisi dış görünümü ile hala kazak partisi olarak varlığını sürdürmekteydi, ancak artık KPdSU tarafından kontrol edilmekteydi. Harekatın Kırgız kanadı ise 1919 yılında çoktan tamamen dağılmıştı.

Bukeyhanov Moskova‘ya taşındı ve Rus parlamentosu tarafından çok kez tercüman olarak görevlendirildi. Siyaset ile artık hiç bir alakası kalmamıştı. Bukeyhanov Rusya’da birçok Türk dillerinde yazılan gazeteler için yazarlık yaptı ve bir kaç kitaplar yazdı. 1921 yılında Bukeyhanov bazı diğer kişilerle birlikte Jaz Alaş gazetesini ve kendi başına Qazaq tili (Kazak dili) adlı bir gazeteyi yarattı.

Bukeyhanov 1937 yılında Moskova’da hala açıklığa kavuşmamış olan sebeplerden dolayı, Stalin‘in emri ile KGB tarafından öldürülmüştür.

Alihan Bukeyhanov’un ölümünden sonra Alaş Orda da artık serbest parti olarak faaliyetlerine son verdi ve son üyeleri Kazakistan Komünist Partisi‘ne entegre edildi.

HAZIRLAYAN: YILMAZ KARAHAN

image003.jpg

ALAŞ ORDA DEVLETİ’NİN HARİTASI

Paylaş:

Yorumlar

“205) “ALAŞ ORDA” TÜRK DEVLETİ” yazisina 7 Yorum yapilmis

  1. Metin Yılmaz yorum tarihi 1 Mayıs, 2008 01:05

    Bu kıymetli paylaşım için teşekürler..

  2. Samet Acar yorum tarihi 4 Mayıs, 2008 16:02

    BU ARAŞTIRMANIZA ÇOK TEŞEKKÜRLERİMİ SUNUYORUM.ÖNEMLİ BİLGİLERDİR.EMEK VERİLMİŞTİR.TÜRKLERİN NE MÜCADELELER YAPTIKLARINI ,ÖĞRENMİŞ OLUYORUZ.ARAŞTIRMALARIN BAŞARILI OLMASINI CANDAN DİLİYORUM.ACAROĞLU

  3. hayati piyi yorum tarihi 21 Haziran, 2009 16:42

    saygilarimla sayin muterem hocam deyerli emegini akadaslarimizla paylastigin icin cok tesekürler allaha emanet olun ne mutlu türküm diyene

  4. yunus alaş yorum tarihi 9 Ekim, 2009 22:00

    van gürpınar cakınlı köyünden oldugum için alaş soy adı alaş tarihiyle bir ilgim varmıdır.

  5. Haydar Okur yorum tarihi 26 Ocak, 2010 09:31

    ben alaş orda deyimini ilk leon kahun’un Gökbayrak kitabinda okudum. Daha sonraları Sultajn Galiyev ve Asya Türklüğüne dönük kitap, dergi okuduğumda Alaş Orda 1917 ihtilal dönemlerinde Kurulmuş, yaşatılmaya çalışılan Bir Türk Devlet olarak karşıma çıktı…Ve sanırım özet belki de ama daha teferruatli bilgi olraka bu araştırma makalede okumuş oldumALAŞ ORDA TÜRK DEVLETİNİ…
    Geri Alaş Orda deyimine dönmek istiyorum.. Yani Leon Kahunun Gökbayrak kitabındaki ALAŞ ORDA’ ya..
    Kitap CENGİZ HAN’ı ve o zamanki Asya Türklüğünü tarihi roman türünde anlatan bir kitap. Kitabın adı GÖKBAYRAK.. inanıyorum ki Türk milliyetçileri harika bir Türkçe ile çevirisi yapılmış, akıcı bir uslüp kazandırılmış bu kitabı okumuşlardır.
    Diyeceğim o ki, ALAŞ ORDA bu kitapta çok geçmektedir. Yanılıyorsam bağışlayınız. çünkü kitabı 1969 lu yıllarda okumuştum. ben sadece bende bıraktığı anlşam ve etkiden söz ediyorum. Kitapta, Orta Asyadaki hemen bütün Türk uruglarına ALAŞ ORDA (bayrak orda) parolası olarak kullanılan bir çağrı idi.. CENGİZ HAN otağının önüne Bayrağı diktiği zaman bu bir büyük savaşa, akına, ve sefere çağrı anlamını taşıyordu. Bu çağrı dağda, ovada, yaylada, köyde ve kente bulunan Türk uruklarına gerek ulaklar tarafından, gerekse yerel tacirler tarafından dalga dalga ulaştırılır…Buralarda yaşayan ne kadar urug beyleri, il beyleri mahiyetinde bulunan savaşçıları alarak Cengiz Hanın Otağı önünde toplanırlardı.. (Kitapta okuduğum bilgilerde eğer zaman içinde unuttuğum bir yanlışım olursa tekrar özür dilerim) ALAŞ KAVRAMINI ben bayrak olarak algıladım ALAŞ ORDA’YI ise savaşa, sefere ve akınlara dönük bir çağrı parolası olarak düşündüm.
    Selam sevgi ve saygılarımla eenlikler

  6. MİTHATSİMSEK yorum tarihi 6 Haziran, 2011 03:21

    OSMANLI COĞRAFYASINDA TÜRKLÜK UNUTULMUŞKEN AŞAĞILAYICI BİR TERİM OLARAK KULLANIYORKEN DÜNDE BÜGÜNDE ASYA STEPLERİNDE TÜRKLÜK MUCADELESİ VERİLİYORDU .
    OSMANLIDA KÜLLENMİŞ OLAN TÜRKLÜĞÜMÜZÜ BEKTAŞI ALEVİ NEFESLERİNE CANLARINA BORCLUYUZ VEDE TÜRKLÜK ATEŞİNİ KÜLLERDEN ALEVE BÜYÜK BİR YANGINA CEVİREN ATATÜRK E BORCLUYUZ TABİKİ İSMAİL GASPIRALIYI YUSUF AKCURAYI ZİYA GÖKALPI VEDE EN ÖNEMLİSİ ATSIZ HOCAYI UNUTMAMALIYIZ KANDA KANDAŞ OLANLARIN CANDADA CANDAŞ OLMALARI DİLERİM YARADANIN GÜÇÜ TÜRKLERİN.TURANİLERİN ÜZERİNE OLSUN

  7. zeki ogrenci yorum tarihi 4 Haziran, 2014 22:24

    merhaba bi sey ilgim cekti bu devletin bayragı Türkiye nin bayragına cok benziyor . ve bu devlet Türkiye nin kurulus zamanlarına denk geliyor . bayraklarımızın bu kadar benzemesi tesadüf mü ?

Yorum yap